روماتیسم قلبی یک بیماری اکتسابی و جدی قلبی است که در نتیجه تب روماتیسمی حاد ایجاد میشود. این بیماری اغلب در دوران کودکی و نوجوانی ریشه دارد و میتواند سالها بعد، در بزرگسالی، با عوارض شدید و دائمی بر دریچههای قلب خود را نشان دهد و منجر به نارسایی قلبی و مشکلات جدی دیگر گردد. سوال اصلی برای بسیاری از بیماران، این است که روماتیسم قلبی چیست و چه درمانهایی دارد؟ در این مبحث، به بررسی دقیق این بیماری و رویکردهای درمانی آن میپردازیم.
راهنمای مطالعه
Toggleعلت روماتیسم قلبی چیست؟
برخلاف تصور عموم، روماتیسم قلبی یک عفونت قلبی نیست، بلکه یک واکنش خودایمنی پیچیده است. زنجیره وقایع با یک عفونت باکتریایی به نام گلودرد استرپتوکوکی آغاز میشود. اگر این گلودرد به درستی و به طور کامل با آنتیبیوتیکها درمان نشود، سیستم ایمنی بدن در تلاش برای مبارزه با باکتری، دچار خطا میشود.
پروتئینهای موجود بر سطح این باکتری شباهت ساختاری زیادی با پروتئینهای موجود در برخی از بافتهای بدن، به ویژه دریچههای قلب، مفاصل، پوست و مغز دارند. در نتیجه، آنتیبادیهایی که برای مقابله با باکتری تولید شدهاند، به اشتباه به این بافتهای خودی حمله کرده و باعث ایجاد یک پاسخ التهابی گسترده در بدن میشوند که به آن تب روماتیسمی میگویند. قلب، به عنوان یکی از ارگانهای اصلی هدف این حمله، دچار التهاب میشود که به آن کاردیت روماتیسمی گفته میشود. این التهاب مکرر یا شدید میتواند به آسیب دائمی و ایجاد بافت اسکار بر روی دریچههای قلب منجر شود که ماحصل آن، بیماری روماتیسم قلبی است.
انواع بیماری روماتیسم قلبی
آسیب ناشی از روماتیسم قلبی میتواند هر یک از چهار دریچه قلب را تحت تاثیر قرار دهد، اما دریچه میترال و دریچهی آئورت شایعترین اهداف هستند. این آسیبها عمدتاً به دو شکل خود را نشان میدهند:
تنگی دریچه (Stenosis)
التهاب مزمن باعث ضخیم شدن، سفت شدن و چسبندگی لَتهای دریچه به یکدیگر میشود. قلب برای پمپاژ خون از میان این دریچه تنگ، مجبور به کار بیشتر شده و به مرور زمان دچار نارسایی میشود.
نارسایی یا رگورژیتاسیون دریچه (Regurgitation)
در این حالت، دریچه به دلیل آسیب و تغییر شکل، قادر به بسته شدن کامل نیست. در نتیجه، پس از هر ضربان، مقداری خون به عقب و به حفره قبلی نشت میکند. این نشت خون نیز بار کاری قلب را افزایش داده و میتواند به گشادی حفرات قلبی و نارسایی منجر شود.
علائم بیماری روماتیسم قلبی
علائم روماتیسم قلبی ممکن است تا سالها و حتی دههها پس از فروکش کردن تب روماتیسمی اولیه، بروز نکنند. این علائم به نوع و شدت آسیب دریچهای بستگی دارند و اغلب به تدریج ظاهر میشوند. شایعترین علائم عبارتند از:
- تنگی نفس
- خستگی زودرس و ضعف عمومی
- درد یا احساس فشار در قفسه سینه
- تپش قلب
- تورم در مچ پاها، پاها و شکم (ادم)
- سرگیجه یا غش کردن
در معاینات، پزشک ممکن است صدای غیرطبیعی در قلب را بشنود که ناشی از جریان خون آشفته از طریق دریچههای آسیب دیده است.
بیماری روماتیسم قلبی چگونه تشخیص داده میشود؟
تشخیص روماتیسم قلبی بر اساس شرح حال دقیق بیمار، معاینه فیزیکی و مجموعهای از بررسیهای تشخیصی صورت میگیرد. مهمترین ابزارهای تشخیصی عبارتند از:
اکوکاردیوگرافی (اکوی قلب)
این تست، سنگ بنای تشخیص روماتیسم قلبی است. با استفاده از امواج صوتی، تصاویر دقیقی از ساختار و عملکرد قلب، تهیه میشود.
الکتروکاردیوگرام (نوار قلب یا ECG)
اکوکاردیوگرافی تست فعالیت الکتریکی قلب را ثبت میکند و میتواند اختلالات ریتم قلب (آریتمی قلب) و بزرگ شدن حفرات قلبی را نشان دهد.
عکس قفسه سینه
این تصویر میتواند بزرگ شدن سایهی قلب یا تجمع مایع در ریهها (ادم ریوی) را که از علائم نارسایی قلبی هستند، مشخص کند.
در موارد پیچیدهتر یا زمانی که نیاز به ارزیابی دقیقتر عروق کرونر قبل از جراحی باشد، ممکن است روشهای تهاجمیتر مانند آنژیوگرافی قلب نیز لازم شود. در این روش، با تزریق ماده حاجب به عروق قلبی و تصویربرداری با اشعه ایکس، وضعیت عروق و گاهی فشار داخل حفرات قلبی ارزیابی میشود.
درمان روماتیسم قلبی در بزرگسالان
متاسفانه، آسیب وارد شده به دریچههای قلب در بیماری روماتیسم قلبی، دائمی و غیرقابل بازگشت است. بنابراین، درمان بر مدیریت علائم، جلوگیری از پیشرفت بیماری و پیشگیری از عوارض تمرکز دارد. رویکرد درمانی توسط متخصص قلب و بر اساس شدت بیماری تعیین میشود. در مراحل اولیه و در موارد خفیف تا متوسط، از داروها برای کنترل علائم و کاهش بار کاری قلب استفاده میشود. این داروها شامل دیورتیکها، داروهای تنظیم کننده ضربان قلب، داروهای کاهنده فشار خون و داروهای ضد انعقاد خون میباشند.
تمامی بیماران مبتلا به روماتیسم قلبی باید برای پیشگیری از بازگشت تب روماتیسمی و تشدید آسیب قلبی، به صورت طولانیمدت آنتیبیوتیک دریافت کنند. همچنین، رعایت بهداشت دهان و دندان برای جلوگیری از ورود باکتری به خون و ایجاد اندوکاردیت عفونی حیاتی است.
افزون بر اینها، زمانی که آسیب دریچهای شدید باشد و علائم با دارو کنترل نشوند، مداخلات تهاجمی ضروری خواهد بود. این مداخلات شامل موارد زیر میشوند:
- والوپلاستی با بالون
- جراحی ترمیم یا تعویض دریچه
جمع بندی
روماتیسم قلبی یک بیماری جدی و قابل پیشگیری است که از یک گلودرد استرپتوکوکی درمان نشده آغاز میشود. آسیب دائمی به دریچههای قلب، مشخصه اصلی این بیماری است که میتواند منجر به تنگی نفس، خستگی، آریتمی قلب و در نهایت نارسایی قلبی شود. تشخیص زودهنگام با اکوکاردیوگرافی و مدیریت صحیح توسط متخصص قلب تهران، کلید کنترل بیماری و بهبود کیفیت زندگی بیماران است. درمان شامل دارو، پیشگیری طولانیمدت با آنتیبیوتیک و در موارد پیشرفته، مداخلات تهاجمی مانند آنژیوگرافی قلب و جراحی تعویض دریچه میباشد.
سوالات متداول
آیا روماتیسم قلبی همان آرتروز روماتیسمی است؟
خیر. این دو بیماری کاملاً متفاوت هستند. روماتیسم قلبی ناشی از تب روماتیسمی و آسیب به دریچههای قلب است، در حالی که آرتریت روماتوئید یک بیماری خودایمنی مزمن است که عمدتاً مفاصل را درگیر میکند.
آیا روماتیسم قلبی ارثی است؟
خیر، روماتیسم قلبی مستقیماً به ارث نمیرسد. اما ممکن است یک استعداد ژنتیکی برای پاسخ ایمنی غیرطبیعی به عفونت استرپتوکوکی در برخی خانوادهها وجود داشته باشد.
آیا روماتیسم قلبی در بزرگسالی هم ایجاد میشود؟
تب روماتیسمی حاد عمدتاً در کودکان و نوجوانان رخ میدهد. خود بیماری روماتیسم قلبی که آسیب دائمی دریچههاست معمولاً در دهههای ۲۰، ۳۰ یا حتی دیرتر در بزرگسالی ظاهر میشود.
آیا بیمار مبتلا به روماتیسم قلبی میتواند ورزش کند؟
سطح فعالیت بدنی مجاز برای بیماران به شدت آسیب دریچهای بستگی دارد. بیماران با آسیب خفیف معمولاً محدودیتی ندارند، اما در موارد شدید، فعالیتهای سنگین باید با نظر متخصص قلب محدود شود.

دکتر محمدعلی محرابی، در سال ۸۹ با نمره اول در دانشگاه شهید بهشتی در رشته قلب و عروق شروع به تحصیل کرده و دوره فلوشیپ فوق تخصصی آنژیوگرافی و آنژیوپلاستی را نیز در دانشگاه شهید بهشتی به اتمام رساندند.