تنگی نفس، احساس ناخوشایند و آگاهانه از تنفس دشوار است که گاهی اوقات به صورت یک وضعیت حاد و خطرناک بروز پیدا می‌کند. علل متعددی از بیماری‌های ریوی تا اضطراب و غیره می‌توانند منجر به این حالت شوند؛ اما یکی از مهم‌ترین و جدی‌ترین دلایل چنین وضعیتی، بیماری های قلبی است. درک ارتباط پیچیده بین عملکرد قلب و سیستم تنفسی، کلید تشخیص به موقع و مدیریت موثر این علامت نگران‌کننده است. در این مقاله به بررسی علت تنگی نفس و ارتباط آن با بیماری های قلبی می‌پردازیم.
آیا مشکل قلبی باعث تنگی نفس میشود؟
برای درک چگونگی تاثیر مشکلات قلبی بر تنگی نفس، باید به مکانیسم عملکرد قلب به عنوان یک پمپ حیاتی نگاه کنیم. قلب و به ویژه بطن چپ، مسئول پمپاژ خون غنی از اکسیژن به سراسر بدن است. اگر قلب به دلیل بیماری‌های مختلف دچار نارسایی یا اختلال عملکرد شود، این فرآیند پمپاژ مختل می‌گردد. شایع‌ترین موضوع در بیماری های قلبی که منجر به تنگی نفس میشود، نارسایی احتقانی قلب است.
وقتی بطن چپ ضعیف میشود و نمی‌تواند خون دریافتی از ریه‌ها را به طور موثر به جلو پمپاژ کند، فشار در داخل بطن افزایش می‌یابد. با بالا رفتن فشار در این عروق، فشار هیدرواستاتیک در مویرگ‌های ریه از فشار انکوتیک پلاسما فراتر می‌رود. این عدم تعادل فیزیکی باعث نشت مایع از درون مویرگ‌ها به فضای بینابینی ریه و در مراحل پیشرفته‌تر، به داخل کیسه‌های هوایی (آلوئول‌ها) میشود. این پدیده تحت عنوان اِدِم ریوی شناخته میشود و به طور مستقیم عملکرد اصلی ریه یعنی تبادل گاز را مختل می‌کند.
وقتی آلوئول‌ها به جای هوا از مایع پر می‌شوند، سطح موثر برای تبادل اکسیژن و دی‌اکسید کربن به شدت کاهش می‌یابد. مغز این کمبود اکسیژن و افزایش دی‌اکسید کربن را تشخیص داده و به سیستم تنفسی دستور می‌دهد تا با افزایش تعداد و عمق تنفس، این کمبود را جبران کند. این تلاش تنفسی افزایش یافته، همان چیزی است که بیمار آن را به عنوان تنگی نفس تجربه می‌کند. در واقع، ریه‌ها سالم هستند، اما به دلیل انباشت مایع ناشی از نارسایی پمپ قلب، غرق شده‌اند.
علائم تنگی نفس قلبی
تنگی نفس با منشأ قلبی، دارای ویژگی‌های مشخصی است که آن را از سایر انواع تنگی نفس متمایز می‌کند. شناسایی این الگوها برای تشخیص افتراقی بسیار حیاتی است و یک متخصص قلب، با دقت این موارد را ارزیابی می‌کند. تنگی نفس قلبی معمولاً به صورت تدریجی شروع شده و در ابتدا تنها حین فعالیت‌های سنگین بروز می‌کند، اما با پیشرفت بیماری، در فعالیت‌های سبک‌تر و حتی در حالت استراحت نیز ظاهر میشود.
یکی از مشخص‌ترین علائم، تنگی نفس فعالیتی است. بیمار گزارش می‌دهد که مسافتی را که قبلاً به راحتی طی می‌کرده، اکنون نمی‌تواند بدون نفس نفس زدن طی کند. علامت رایج دیگر، اُرتوپنه (Orthopnea) یا تنگی نفس در حالت درازکش است. وقتی بیمار به پشت دراز می‌کشد، توزیع مجدد مایعات بدن باعث افزایش بازگشت وریدی به قلب و ریه‌ها شده و ادم ریوی را تشدید می‌کند.
تنگی نفس حمله‌ای شبانه، یکی دیگر از علائم بسیار اختصاصی برای نارسایی قلبی است. در این حالت، بیمار چند ساعت پس از به خواب رفتن، ناگهان با احساس خفگی و تنگی نفس شدید از خواب بیدار میشود و برای تنفس بهتر، به سمت پنجره می‌رود یا می‌نشیند. این پدیده نیز به دلیل بازجذب مایعات ادم محیطی (از پاها) به جریان خون در طول شب و افزایش بار روی قلب نارسا رخ می‌دهد. علاوه بر این علائم اصلی، نشانه‌های دیگری نیز ممکن است همراه با تنگی نفس قلبی دیده شوند که عبارت‌اند:
- ورم پاها، مچ پا یا شکم (ادم محیطی)
- خستگی مفرط و کاهش توان فعالیت‌های روزمره
- سرفه‌های خشک و مزمن یا سرفه همراه با خلط کف‌آلود و صورتی رنگ
- ویزینگ یا خس‌خس سینه که به آن آسم قلبی نیز گفته میشود
- افزایش وزن ناگهانی و بدون دلیل طی چند روز
- تپش قلب یا احساس ریتم نامنظم قلب
درمان تنگی نفس در بیماران قلبی
گام اول در مسیر درمان تنگی نفس در بیماران قلبی، تشخیص دقیق علت زمینه‌ای توسط متخصص قلب از طریق ابزارهایی مانند نوار قلب، اکوکاردیوگرافی، تست ورزش و آزمایش‌های خونی است. پس از تشخیص قطعی، درمان‌های دارویی خط اول محسوب می‌شوند. داروهای مُدر مانند فوروزماید، با افزایش دفع ادرار به خروج مایعات اضافی از بدن و ریه‌ها کمک کرده و به سرعت علائم تنگی نفس را بهبود می‌بخشند.
بتابلاکرها نیز با کاهش ضربان قلب و فشار خون، به قلب اجازه می‌دهند با کارایی بیشتری پمپاژ کند. در سال‌های اخیر، داروهای جدیدتری مانند مهارکننده‌های SGLT2 و دسته دارویی ARNI (ساکوبیتریل/والزارتان) انقلابی در درمان نارسایی قلبی ایجاد کرده و توانسته‌اند به طور چشمگیری به کاهش علائم و بهبود پیش‌آگهی بیماران کمک کنند.
جمع‌بندی
ارتباط مستقیم تنگی نفس با بیماری های قلبی از طریق مکانیسم افزایش فشار در گردش خون ریوی و نشت مایع به درون ریه‌ها برقرار میشود. این پدیده نتیجه ناتوانی قلب در پمپاژ موثر خون است. تشخیص الگوهای خاص تنگی نفس قلبی مانند ارتوپنه و PND، در کنار سایر علائم همراه، نکته مهم در تشخیص زودهنگام است. خوشبختانه، با پیشرفت‌های علم پزشکی، رویکردهای درمانی بسیار موثری در دسترس هستند. شما می‌توانید با مراجعه به یک متخصص قلب تهران برای ارزیابی جامع، تعیین علت دقیق و شروع یک برنامه درمانی مناسب، مهم‌ترین گام برای کنترل علائم، جلوگیری از پیشرفت بیماری و بهبود چشمگیر کیفیت و طول عمر بیماران است.
سوالات متداول
آیا هر نوع تنگی نفسی نشانه مشکل قلبی است؟
بیماری‌های ریوی، کم‌خونی، اضطراب و حملات پانیک و چاقی مفرط نیز می‌توانند باعث تنگی نفس شوند. با این حال، تنگی نفسی که با فعالیت بندی بدتر شده و با دراز کشیدن تشدید میشود، با بیماری قلبی مرتبط است.
در چه صورت تنگی نفس یک اورژانس پزشکی محسوب میشود؟
اگر تنگی نفس به صورت ناگهانی و شدید شروع شود یا با درد قفسه سینه، سرگیجه، غش کردن یا کبودی لب‌ها و ناخن‌ها همراه باشد، باید فوراً با اورژانس تماس گرفته شود.
آیا با درمان، تنگی نفس قلبی به طور کامل از بین می‌رود؟
هدف از درمان، مدیریت بیماری زمینه‌ای و کنترل علائم است؛ اما از آنجایی که بیماری قلبی زمینه‌ای معمولاً یک شرایط مزمن است، مدیریت و پیگیری مداوم ضروری می‌باشد.
چرا تنگی نفس قلبی در شب و هنگام خواب بدتر میشود؟
هنگام دراز کشیدن، مایعی که در طول روز به دلیل جاذبه در پاها و اندام‌های تحتانی جمع شده است، به جریان خون بازمی‌گردد. این حجم مایع اضافی به ریه‌ها رفته که منجر به تشدید ادم ریوی و احساس تنگی نفس میشود.
دکتر محمدعلی محرابی، در سال ۸۹ با نمره اول در دانشگاه شهید بهشتی در رشته قلب و عروق شروع به تحصیل کرده و دوره فلوشیپ فوق تخصصی آنژیوگرافی و آنژیوپلاستی را نیز در دانشگاه شهید بهشتی به اتمام رساندند.
