انقباضات زودرس بطنی (PVC) یا Premature Ventricular Contractions ، یکی از شایع‌ترین انواع آریتمی‌های قلبی به شمار می‌آید. این پدیده به معنای وقوع ضربان‌های اضافی و نابهنگام است که منشأ آن‌ها از یکی از بطن‌ها (حفره‌های پمپاژ اصلی قلب) می‌باشد. در حالت طبیعی، یک سیگنال الکتریکی منظم از دهلیزها آغاز شده و پس از عبور از گره دهلیزی-بطنی، به بطن‌ها می‌رسد و انقباضی مؤثر را رقم می‌زند.
در PVC، یک کانون نابجای خارج رحمی در عضله بطن، به طور خودکار یا به دلیل تحریک‌پذیری بیش از حد، زودتر از موعد مقرر سیگنالی تولید می‌کند. این سیگنال زودرس، منجر به انقباض ناقص و اغلب ضعیف‌تر بطن شده و در نوار قلب (ECG) به صورت یک کمپلکس QRS پهن و غیرطبیعی با مورفولوژی خاص مشاهده می‌گردد که پس از آن معمولاً یک مکث جبرانی کامل برای بازگشت به ریتم طبیعی به وقوع می‌پیوندد.
علائم پی وی سی قلب (PVC)
بسیاری از افرادی که دارای قلب ساختاری سالم هستند، ممکن است هیچ علامتی از وجود PVC نداشته باشند و این ضربان‌های زودرس تنها در یک نوار قلب روتین یا مانیتورینگ تشخیص داده شوند. با این حال، هنگامی که PVCها علامت‌دار می‌شوند، شایع‌ترین شکایت بیمار احساس تپش قلب یا آگاهی ناخوشایند از ضربان قلب خود است. این احساس غالباً به شکل بال بال زدن، یک ضربه محکم یا جهش در قفسه سینه یا گلو توصیف می‌شود. دلیل این احساس قوی، به دنبال مکث جبرانی پس از PVC است.
در مواردی که PVCها با فراوانی زیاد رخ دهند یا در افراد با بیماری‌های قلبی زمینه‌ای جدی، علائم دیگری نیز ممکن است بروز کنند. این علائم شامل سرگیجه یا احساس سبکی سر، ضعف و بی‌حالی و در موارد نادر، تنگی نفس هستند.
تشخیص بیماری PVC
تشخیص انقباضات زودرس بطنی در درجه اول بر پایه ثبت فعالیت الکتریکی قلب استوار است و برای این منظور از چندین روش تشخیصی اصلی استفاده می‌شود. الکتروکاردیوگرافی (ECG) یا نوار قلب یک تست سریع و غیرتهاجمی است که PVC را به صورت کمپلکس‌های QRS پهن و غیرطبیعی که زودتر از موعد مورد انتظار رخ داده‌اند، نشان می‌دهد، اما به دلیل مدت زمان کوتاه ثبت (فقط چند دقیقه)، ممکن است PVC در زمان انجام تست رخ ندهد.
برای ثبت طولانی‌تر و دقیق‌تر، مانیتور هولتر به کار می‌رود. این ابزار تشخیصی قابل حمل، به بیمار اجازه می‌دهد تا فعالیت الکتریکی قلب خود را به مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت یا بیشتر، در حین فعالیت‌های روزانه ثبت کند و اطلاعات حیاتی در مورد فراوانی PVCها (تعداد در ۲۴ ساعت)، مورفولوژی و الگوهای تکرار و ارتباط آن‌ها با علائم بیمار را برای تصمیم‌گیری در مورد درمان فراهم می‌سازد.
در کنار ثبت الکتریکی، اکوکاردیوگرافی اگرچه مستقیماً PVC را ثبت نمی‌کند، اما برای ارزیابی ساختار قلب و عملکرد بطنی ضروری است؛ چرا که سالم بودن ساختار قلب عامل مهمی در تعیین خطر PVC است و وجود کاردیومیوپاتی یا بیماری‌های دریچه‌ای، اهمیت بالینی PVCها را به شدت افزایش می‌دهد.
چه افرادی در معرض خطر بیماری PVC هستند؟
ریسک PVC به طور کلی با افزایش سن افزایش می‌یابد و این پدیده می‌تواند در قلب‌های کاملاً سالم نیز رخ دهد. با این حال، افرادی که دارای بیماری‌های قلبی زمینه‌ای ساختاری هستند، بیشترین گروه در معرض خطر را تشکیل می‌دهند. این بیماری‌ها شامل بیماری عروق کرونر و سابقه انفارکتوس میوکارد است؛ زیرا بافت اسکار ناشی از حملات قلبی، کانون‌های بسیار مستعدی برای تولید PVCهای خطرناک ایجاد می‌کند.
افراد مبتلا به نارسایی قلبی و کاردیومیوپاتی، به دلیل تغییرات الکتریکی ناشی از کشیدگی یا ضخیم شدن بافت بطن، ریسک PVCهای مکرر و پایدار را بالا می‌برند. وجود بیماری‌های دریچه‌ای قلبی و هیپوکالمی و هیپومنیزیمی به دلیل عدم تعادل الکترولیتی نیز می‌توانند پایداری الکتریکی سلول‌های قلبی را مختل کرده و فرد را مستعد PVC سازند. علاوه بر این، عوامل سبک زندگی و محیطی نیز می‌توانند محرک PVC در افراد مستعد باشند، این موارد شامل مصرف زیاد کافئین، الکل و تنباکو، استرس و اضطراب شدید و مصرف برخی داروهای خاص هستند.
درمان پی وی سی قلب
تصمیم‌گیری برای درمان PVC بستگی به دو عامل اصلی دارد که عبارتند از:
- وجود علائم آزاردهنده
- وضعیت ساختاری قلب بیمار
اگر بیمار دارای قلب سالم و بدون علائم جدی باشد، اولین گام اصلاح سبک زندگی و رفع محرک‌ها شامل اجتناب از مصرف زیاد کافئین، الکل، نیکوتین و مدیریت استرس است. درمان دارویی برای بیمارانی که علائم آزاردهنده دارند یا دارای بار بالای PVC در یک قلب ناسالم هستند، تجویز می‌شود. در این میان، بتابلاکرها (مانند متوپرولول یا پروپرانولول) و مسدودکننده‌های کانال کلسیم (مانند وراپامیل یا دیلتیازم) معمولاً خط اول درمان برای کاهش فراوانی PVC و تسکین علائم تپش قلب هستند.
داروهای آنتی‌آریتمی کلاس I و III (مانند فلکاینید یا آمیودارون) به دلیل عوارض جانبی و پرآریتمی‌زا بودنشان، معمولاً تنها در موارد شدید، کنترل‌نشده و یا در بیمارانی با ریسک بالای آریتمی‌های بطنی خطرناک مورد استفاده قرار می‌گیرند.
ابلیشن کاتتر به عنوان درمان قطعی برای PVC در نظر گرفته می‌شود و برای بیمارانی که با داروها کنترل نمی‌شوند، قادر به تحمل عوارض دارویی نیستند یا دارای بار PVC بسیار بالا (معمولاً بالای ۱۰ تا ۱۵ درصد) هستند که منجر به کاهش عملکرد قلبی شده، انجام می‌گیرد.
سخن پایانی
پی وی سی پدیده‌ای شایع در حوزه اریتمی قلبی است که از کانون‌های نابجا در بطن‌ها منشأ می‌گیرد. پی وی سی در نوار قلب به صورت کمپلکس QRS پهن و غیرطبیعی قابل تشخیص است. اغلب PVCها در قلب سالم، خوش‌خیم تلقی می‌شوند و تنها با اصلاح سبک زندگی مدیریت می‌گردند؛ اما اهمیت بالینی آن‌ها در بیماران دارای بیماری قلبی زمینه‌ای افزایش می‌یابد؛ چرا که می‌توانند نشانگر خطر بالاتر برای آریتمی‌های بطنی جدی‌تر باشند. تشخیص دقیق این وضعیت از طریق مانیتور هولتر و اکوکاردیوگرافی و همچنین، مراجعه به بهترین دکتر قلب برای ارزیابی بار PVC و سلامت ساختاری قلب حیاتی است.
سوالات متداول
آیا پی وی سی قلب خطرناک است؟
اغلب PVCها در افرادی که قلب ساختاری کاملاً سالم دارند و تعداد آن‌ها کم است، خوش‌خیم تلقی شده و خطرناک نیستند.
نقش اکوکاردیوگرافی در تشخیص PVC چیست؟
اکوکاردیوگرافی PVC را مستقیماً ثبت نمی‌کند؛ بلکه ابزاری ضروری برای ارزیابی ساختار قلب و عملکرد بطن (مانند کسر تخلیه) است. این ارزیابی ساختاری برای تعیین ریسک و ضرورت درمان PVC بسیار حیاتی است.
چه زمانی روش ابلیشن کاتتر برای درمان PVC مطرح می‌شود؟
ابلیشن کاتتر به عنوان درمان قطعی زمانی مطرح می‌شود که PVCها باعث ایجاد علائم آزاردهنده شده و با درمان دارویی کنترل نشوند یا هنگامی که فراوانی بالای PVC در حال کاهش عملکرد بطن و ایجاد کاردیومیوپاتی ثانویه باشد.
دکتر محمدعلی محرابی، در سال ۸۹ با نمره اول در دانشگاه شهید بهشتی در رشته قلب و عروق شروع به تحصیل کرده و دوره فلوشیپ فوق تخصصی آنژیوگرافی و آنژیوپلاستی را نیز در دانشگاه شهید بهشتی به اتمام رساندند.
